Thời còn cầm còi, Pierluigi Collina, với diện mạo như người ngoài hành tinh, là vị trọng tài nghiêm khắc nhưng được yêu mến bậc nhất thế giới bóng đá.
Câu hỏi "Ai là cầu thủ vĩ đại nhất lịch sử?" đã, đang và sẽ luôn tạo ra những tranh cãi. Từ cuộc chiến Pele - Maradona trong thế kỷ 20 tới Messi - Ronaldo của thời hiện đại, chưa kể tới những cầu thủ xuất chúng như Di Stefano, Ronaldo Nazario hay Zinedine Zidane... đều khiến người hâm mộ tranh cãi bất tận để bảo vệ thần tượng. Nhưng nếu câu hỏi không còn về 22 cầu thủ trên sân cỏ mà xoay quanh người còn lại - trọng tài chính, đáp án dường như chỉ có một. Từ các trang báo thể thao, những ngôi sao sân cỏ, những cổ động viên trung lập cho tới... Google đều thống nhất: vị trọng tài hay nhất mọi thời đại là Pierluigi Collina.
Collina bắt chính trận chung kết World Cup 2002. Ảnh: AFP.
Siêu sao giới trọng tài
Trong mắt giới trọng tài, cái tên Pierluigi Collina nhận được sự tôn trọng đặc biệt. Tờ FourFourTwo dẫn lời cựu trọng tài Anh Graham Poll kể về trận đấu giữa Nhật Bản và Thổ Nhĩ Kỳ tại World Cup 2002: "Đó là trận đấu mà tôi là trọng tài thứ tư còn Collina bắt chính. Trước trận, anh ấy vẽ sơ đồ hai đội lên một tấm bảng, và nói với chúng tôi hai đội sẽ chơi ra sao, những cầu thủ nào dễ nổi nóng, những điểm nóng trên sân sẽ ở đâu và các trợ lý trọng tài cần chuẩn bị sẵn tinh thần cho những gì. Anh ấy bao quát tất cả mọi thứ đến mức đáng kinh ngạc. Và hơn nữa là anh ấy không hề sai một chút nào".
Phẩm chất chuyên môn của Collina là miễn bàn. Tác giả Daniel Storey của Portrait of an Icon ghi nhận việc Collina có thói quen tới thăm SVĐ trước ngày trận đấu diễn ra để làm quen sân. Ngoài tiếng Italy, ông còn có thể giao tiếp bằng tiếng Anh, Tây Ban Nha và Pháp. Thói quen chuẩn bị cho trận đấu của Collina kỹ lưỡng chẳng thua gì một ... trinh sát: "Tôi thường xem cả hai đội ít nhất một lần trên TV trước khi trận đấu diễn ra. Điều đầu tiên tôi cố ghi nhớ là cách chơi, chiến thuật của họ. Việc hiểu rõ lối chơi, cách triển khai bóng, xử lý những tình huống đá phạt... của từng đội là rất quan trọng. Sau đó, tôi chuyển sang phân tích từng cá nhân, bởi việc thực thi đúng chiến thuật phụ thuộc nhiều vào cá tính của các cầu thủ".
Sự chính xác, tỉ mỉ ấy có lẽ xuất phát từ gốc gác của Collina. Theo These Football Times, Collina có mẹ là một giáo viên còn cha là nhân viên Bộ Quốc phòng Italy. Không những là con nhà binh, Collina còn trải qua thời gian thực hiện nghĩa vụ quân sự. Điều này lý giải tại sao vị trọng tài sinh năm 1960 này lại đề cao những luật lệ và chẳng ngại đưa ra một quyết định mà ông cho là đúng.
Là một đứa trẻ mê bóng đá và từng mơ trở thành một trung vệ, Collina sớm nhận ra mình không đủ năng lực để chơi bóng chuyên nghiệp. Ông vẫn duy trì giấc mơ sân cỏ, nhưng là với tư cách một trọng tài. Theo lời khuyên của một người bạn, Collina đăng ký theo học một khóa đào tạo trọng tài năm 17 tuổi và nhanh chóng trở thành "thần đồng" của giới trọng tài. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự năm 1988, Collina bắt đầu cầm còi các trận đấu tại giải Serie C1 và C2 của Italy.
Những khoảnh khắc hay nhất của Collina.
Chỉ sau ba mùa giải, ông được nâng lên thành trọng tài tại Serie A và Serie B. Đây cũng là giai đoạn Collina bắt đầu mắc chứng rụng tóc theo mảng, góp phần hình thành diện mạo nổi tiếng, độc nhất vô nhị của ông sau này. Danh tiếng về sự chính xác, những quyết định không khoan nhượng của Collina không mất nhiều thời gian để vươn ra ngoài lãnh thổ Italy. Năm 1995, Collina được đưa vào danh sách trọng tài chính thức của FIFA chỉ sau 43 trận đấu cầm còi tại Serie A.
Ở giai đoạn đỉnh cao của sự nghiệp, Collina nổi tiếng tới mức được hãng Konami đưa lên bìa trò chơi điện tử Pro Evolution Soccer 3 (hay còn gọi là PES). Đây vốn là một vinh dự chỉ dành cho những siêu sao bóng đá, nhưng Collina là một ngoại lệ. Người đàn ông với cái đầu trọc lốc như nhân vật Fantomas của điện ảnh Pháp, đôi mắt xanh và ánh nhìn như xuyên thấu tâm can người đối diện này là trọng tài nổi tiếng nhất lịch sử túc cầu.
Thật khó để tưởng tượng cảnh những trọng tài khác như Mark Clattenburg, Graham Poll hay Damir Skomina... được đưa lên bìa của PES hay trở thành gương mặt quảng cáo cho Mastercard và Adidas. Họ có thể nổi tiếng trên những tít báo và có những trận đấu cầm cân nảy mực chính xác, song không ai ở tầm biểu tượng và được mọi cổ động viên bóng đá nhớ mặt thuộc tên như Collina.
Bộ sưu tập những trận đấu Collina từng cầm còi là mơ ước của mọi trọng tài chuyên nghiệp trên thế giới. Ông là trọng tài chính thức cho các trận chung kết Olympic 1996, Champions League 1999, World Cup 2002 và UEFA Cup 2004. Trận đấu lớn duy nhất của bóng đá châu Âu mà vị trọng tài người Italy này bỏ lỡ là chung kết Euro. Từ năm 1998 tới 2003, Collina lập kỷ lục sáu lần liên tiếp được IFFHS tôn vinh là "Trọng tài xuất sắc nhất thế giới". Tại quê nhà, ông cũng được bình chọn là "Trọng tài hay nhất Serie A" bảy lần trong giai đoạn từ 1997 tới 2005.
Collina nổi tiếng vì sự nghiêm khắc và công minh. Ảnh: FIFA.
Uy tín của Collina lớn tới mức vào năm 2011, ông là một trong những cái tên đầu tiên được Liên đoàn bóng đá Italy (FIGC) đưa vào "Ngôi đền Danh vọng" của bóng đá Italy, cùng năm với các HLV Marcello Lippi, Arrigo Sacchi và cựu danh thủ Roberto Baggio. Ngay cả những huyền thoại sân cỏ của đất nước hình chiếc ủng như Paolo Maldini, Franco Baresi hay Dino Zoff cũng phải đợi tới những năm sau đó để được vinh danh!
Sự tôn trọng làm nên uy tín
Sau khi giải nghệ, Collina chia sẻ về bí quyết thành công của bản thân: "Bạn cần được chấp nhận trên sân không đơn thuần vì vai trò trọng tài, mà bởi mọi người đặt niềm tin vào bạn. Điều này đồng nghĩa với việc bạn có được kết quả tốt nhất mà một trọng tài có thể có: được các cầu thủ chấp nhận kể cả khi bạn mắc sai lầm".
Nhưng Collina hiếm khi mắc sai lầm để người khác phải phàn nàn. Khi Collina đã đưa ra một phán quyết, chẳng ai có thể lay chuyển được. Trong 467 trận cầm còi chính thức, Collina đã rút ra tổng cộng 1466 thẻ vàng và 131 tấm thẻ đỏ. Ngay cả những cầu thủ nổi tiếng bặm trợn cũng phải dè chừng Collina, bởi ông đích thực là ông vua sân cỏ. Nhiều người vẫn nhớ tới hình ảnh cuộc khẩu chiến giữa Tomas Repka của CH Czech và Edgar Davids của Hà Lan tại Euro 2000. Pha đi bóng từ giữa sân của Davids bị Repka chặn lại bằng một pha phạm lỗi. Collina không ngần ngại rút thẻ phạt trung vệ người Czech.
Khi thấy hai cầu thủ này đang trên đà lao vào xô xát, ông chen vào giữa và nói chuyện khiến Davids bình tĩnh. Repka được đà lấn tới, tiếp tục buông những lời khiêu khích với cầu thủ người Hà Lan. Collina lấy tay đẩy Repka ra và trực tiếp đương đầu, hét lớn khiến cầu thủ nóng tính này cũng phải dạt đi nơi khác. Repka và Davids có thể là những chiến binh chém đinh chặt sắt, nhưng cái quắc mắt của Collina là đủ để nhắc nhở họ ai mới là người quyền lực nhất trên sân.
Vị trọng tài gốc Bologna không những bắt đúng luật mà còn có cái uy khiến người khác nể phục. Sở hữu chiều cao tới 1m88, ông không ngần ngại đối đầu trực diện với các ngôi sao triệu phú, nhắc nhở họ cư xử đúng mực và giải thích một cách bình tĩnh những quyết định của mình. Collina chia sẻ trên tờ FourFourTwo: "Bạn cần phải nhận ra các cầu thủ cảm thấy ra sao khi chịu sức ép nặng nề. Bản thân tôi cũng có lúc hiểu được điều đó".
Một trong những lý do khiến nhiều cầu thủ tôn trọng Collina là sự công tư phân minh. Khi điều hành trận đấu, ông có sự chính xác của một cỗ máy. Nhưng ở ngoài đường biên, người ta có thể bắt gặp Collina cười đùa với David Beckham như hai người bạn thân. Và ngay cả trên sân cỏ, cũng có những khoảnh khắc Collina bộc lộ sự đồng cảm với các cầu thủ.
Trong một video được quay từ phía khung thành Bayern Munich khi họ bị Man Utd lội ngược dòng chỉ trong vòng vài phút bù giờ trận chung kết Champions League 1999, các cầu thủ đội bóng Đức đồng loại gục ngã vì thất vọng.
Trong tự truyện, Collina cho biết đó là "trận đấu tôi ưa thích nhất sự nghiệp và tiếng gầm như một con sư tử trên khán đài khi Man Utd ghi bàn quyết định là thứ tôi sẽ luôn nhớ tới". Song trong giây phút ấy, ông không biểu lộ cảm xúc gì ngoài sự thương cảm với các cầu thủ Bayern. Collina tiến về phía khung thành "Hùm xám" và cố gắng kéo Samuel Kuffour đứng dậy. Trước khi tiến về vạch vôi giữa sân, ông đưa tay nhắc nhở hầu hết các cầu thủ Bayern rằng trận đấu vẫn tiếp tục.
Collina an ủi Kouffour và kéo trung vệ của Bayern đứng dậy thi đấu nốt ít phút còn lại sau khi Man Utd nâng tỷ số lên 2-1 ở cuối trận chung kết Champions League 1999. Ảnh: UEFA.
Sự cương trực của Collina còn được thể hiện qua scandal Calciopoli của bóng đá Italy năm 2006. Rất nhiều trọng tài đã bị chỉ mặt điểm tên trong những cáo buộc về sự tác động đến kết quả Serie A mùa giải 2004-2005. Collina và đồng nghiệp Roberto Rosetti là hai cái tên hiếm hoi giữ nguyên sự trong sạch. Các tài liệu thu thập được cho thấy Collina thậm chí còn nằm trong sổ đen của "Bố già" Luciano Moggi. Giám đốc Juventus coi Collina là cái gai trong mắt do những phán quyết chống lại "Lão Bà" và từng nói trong một cuộc điện thoại rằng Collina "quá khách quan và cần bị trừng phạt thích đáng".
Sai lầm hiếm hoi trong sự nghiệp của Collina không tới trên sân cỏ, mà nằm ở việc hợp đồng quảng cáo giữa ông và hãng Opel tháng 8/2005. Khi ấy, Opel còn là nhà tài trợ cho AC Milan và hợp đồng thương mại của Collina mang tới sự xung đột lợi ích. Trước phán quyết không để Collina cầm còi các trận Serie A của FIGC, vị trọng tài nổi tiếng này quyết định nộp đơn từ chức và treo còi.
Kể cả khi Liên đoàn Trọng tài Italy từ chối lá đơn, Collina vẫn cương quyết với lý do: "Mọi người cần có niềm tin vào người trọng tài. Chúng ta đều là những kẻ thua cuộc. Trong vài đêm gần đây, tôi mất ngủ còn nhiều hơn khi chuẩn bị bắt trận chung kết World Cup". Từ đó đến nay, Collina đảm nhiệm nhiều vai trò: từ cố vấn tài chính, Trưởng ban Trọng tài UEFA (2010-2018) cho tới cả Trưởng ban Trọng tài LĐBĐ Ukraine.
Vị vua sân cỏ ngày nào chỉ trở lại cầm còi trong các trận đấu giao hữu mang tính từ thiện. Năm 2015, David Beckham đứng ra tổ chức trận giao hữu gây quỹ cho UNICEF, với sự tham gia của hàng loạt huyền thoại sân cỏ. Những ngôi sao của vương quốc Anh một thời như Beckham, Paul Scholes, Ryan Giggs... dưới sự dẫn dắt của Sir Alex Ferguson đương đầu với tuyển "Ngôi sao thế giới" của Carlo Ancelotti với những hảo thủ Zidane, Ronaldinho, Cafu hay Michael Ballack.
Để cầm còi một trận đấu đầy tính hoài niệm với những ngôi sao thập niên 1990 và 2000 như vậy, không ai khác xứng đáng hơn siêu sao của giới trọng tài Collina. Ông tiếp tục cho thấy sự chính xác trong những quyết định và bền bỉ trong những bước chạy, dù đã giải nghệ được một thập niên.
Bên cạnh Ronaldo, Zidane..., Pierluigi Collina là một trong những hiện thân cho vẽ đẹp của bóng đá nửa cuối thập niên 1990 đầu 2000. Ảnh: AFP.
15 năm kể từ khi Collina treo còi, bóng đá đã thay đổi rất nhiều. Công nghệ VAR đã được áp dụng, nhằm hỗ trợ các quyết định của trọng tài và giảm bớt sự bất công. Dù muốn hay không, đây cũng là sự thay đổi cần có. Bởi không phải trọng tài nào cũng là Pierluigi Collina.
Thịnh Joey